Son illərdə insanların gündəlik həyatında yaşadıqları ən yaygın narahatlıqlardan biri, diqqətini cəmləyə bilməməkdir. Kitab oxumaq, dərslərə fokuslanmaq və ya sosial media xaricində digər fəaliyyətlərə vaxt ayırmaq, bir çox insan üçün çətinləşib. Nə qədər istəsək də, diqqətimizi uzun müddət bir işə yönəltməkdə çətinlik çəkirik.
Manset.az türk mediasına istinadən xəbər verir ki, psixoloq Ahmet Yılmazın sözlərinə görə, bu, yalnız şəxsi qeyri-adekvatlıq deyil. Bu, çox daha dərin bir sistemin nəticəsidir.
Sistematik diqqət oğurluğu: Kim qalib gəlir?
Bəzən özümüzə dönüb deyirik: "Niyə diqqətimi cəmləyə bilmirəm?", "Niyə məhsuldar ola bilmirəm?" Amma bu problemlər təkcə fərdi xarakterli deyil. Biz bu günlərdə diqqətimizin sistematik şəkildə oğurlandığı qlobal bir sistemin tərkib hissəsiyik. Diqqət, sosial mediadan tutmuş hər növ rəqəmsal platformaya qədər, iqtisadi dəyəri olan bir əmtəəyə çevrilib.
Bu gün diqqətimiz alqoritmlərin əlində bir resurs halına gəlib və hər birimiz, fərqində olmadan, bu alqoritmlərin yaratdığı məqsədli bir oyun oynayırıq. Bu sistemin təməl məqsədi isə çox sadədir: bizim diqqətimizi əldə etmək və onu gəlirə çevirmək.
Diqqət iqtisadiyyatı
Əhəmiyyətli olan yalnız "nəyi" izlədiyimiz deyil, həm də "necə" izlədiyimizdir. Diqqət iqtisadiyyatı, bizə "nəyi" izləməyi deyil, "nə vaxtı" izləməli olduğumuzu diktə edir. Alqoritmlər bizə müəyyən bir qəlibə düşməyimizi tələb edir. Bir zaman sərf edəcəyik, ancaq bu zamanın necə sərf olacağı önəmli deyil. Sonunda özümüzü məhsuldar hiss etməmək və zamanımızı boşa xərclədiyimiz düşüncəsi ilə üzləşirik.
Psixoloq Ahmet Yılmaz bunu belə izah edir: "Telefon bildirişləri daxil olur, diqqətimiz başqa şeylərə yönəlir və nəticədə bir saatın sonunda heç bir iş görmədiyimizi hiss edirik. Bu da özlüyündə məhsuldar olmama və qeyri-adekvatlıq hissi yaradır." Diqqətin sistematik şəkildə oğurlanması təkcə zamanımızı deyil, həm də psixoloji sağlamlığımızı təsir edir.
Düşünməyi unudan cəmiyyət: Rəqəmsal soyuq müharibə
Düşünmə tərzimiz də tədricən dəyişir. Sosial mediada məzmun istehlak edən insanlar daha çox qısa məlumatlarla kifayətlənir, dərin düşünmək və mövzuları əhatəli şəkildə araşdırmaq daha çətinləşir. Mütəxəssislər bunun cəmiyyətin intelektual səviyyəsinə mənfi təsir göstərdiyini qeyd edirlər.
Ahmet Yılmaz bununla bağlı belə deyir: "Bu, təkcə fərdlər üçün deyil, bütün cəmiyyətlər üçün təhlükədir. Cəmiyyətlərdə düşünməyən, istehsal etməyən və analiz qabiliyyəti zəif olan beyinlər yaranır." Belə bir prosesin nəticəsi isə, məhsuldar olmayan və gələcəyi formalaşdıra bilməyən bir cəmiyyətin ortaya çıxmasıdır.
Gənclik və asılılıq: Təsirləri daha qabarıq görünür
Bu problem, xüsusən gənclər arasında daha ciddi bir hala gəlib çatır. Video oyunları, sosial media və digər texnologiya alətləri gəncləri asılı hala gətirir, onların təhsil və iş qüvvəsində iştirakını çətinləşdirir. Bu gənclik çox zaman diqqətdən kənarda qalır, amma nəticələri dərindən hiss edilir.
"Əgər bir ölkənin gənc əhalisini tükəndirmək istəyirsənsə, bu asılılıqlar ən güclü silahdır," deyir Yılmaz. O, alqoritmlərin bu gəncləri yalnız asılılaşdırmaqla kifayətlənmədiyini, həm də onların potensialını zəiflətdiyini vurğulayır.
Bəs çıxış yolu nədir?
Mütəxəssislər, rəqəmsal dünyadakı bu manipulyasiyalarla mübarizə aparmaq üçün fərdlərin daha diqqətli olmalarını, texnologiya istifadəsini nəzarət altına almalarını və daha çox real dünyaya fokuslanmalarını təklif edirlər. Yalnız beləliklə, biz öz diqqətimizi və vaxtımızı alqoritmlərin istismarından qoruya bilərik.
Bu gün diqqət, həm də düşüncə tərzimizi, həyatımızı və gələcəyimizi formalaşdıran ən mühüm resursdur. Bunu unutmamalıyıq.
