“Sülh və inkişaf üçün Tramp marşrutu”- Vaşinqtonda Trampın vasitəçiliyi ilə Azərbaycan və Ermənistan arasında imzalanan Sülh Bəyannaməsində Zəngəzur dəhlizinə verilən ad belədir. Onu isə əlavə edək ki, bu ad sırf coğrafi adlandırmadan daha dəqiqdir: yeni nəqliyyat və enerji arteriyası hər iki ölkə üçün sərfəli və regionda sabitliyi gücləndirməyə qadirdir.
İlham Əliyev uzun illər ərzində bunu bilsə də, Nikol Paşinyanı inandırmaq lazım gəlirdi, çünki onun vəziyyəti daha mürəkkəb idi. Söhbət yalnız ölkə daxilindəki radikal millətçilərin və ya “Arsaxın boz zonasından” varlanan klanların müqavimətindən getmirdi, ABŞ-da erməni lobbisinin əsas qurumu olan ANCA da açıq şəkildə prorus və proiran mövqelərindən çıxış edirdi. Bunlardan əlavə, İranla sərhədin yaxınlığı davamlı diversiyalar qorxusu yaradırdı, halbuki Tramp tərəfindən təsdiqlənmiş və təkcə yerli deyil, həm də amerikalı podratçılar tərəfindən həyata keçirilən enerji layihəsinə qarşı ayətullahlar açıq şəkildə çıxış etməyə cəsarət etməyəcəkləri şəksizdir.
Onu isə xatırladaq ki, “Zəngəzur dəhlizi” məsələsi Qarabağ müharibəsindən və SSRİ-nin süqutundan xeyli əvvəl gündəmə gəlmişdi. Bir versiyaya görə, Ermənistan millətçilərinin Rusiya və İranın dəstəyi ilə Azərbaycana qarşı həmin müharibəni başlatmanın əsas səbəblərindən biri məhz bu layihəni pozmaq cəhdi idi. Bu layihə Moskva və Tehranın ekspansionist maraqlarına ciddi zərbə vura bilərdi və yaxud Moskva və Tehranda belə düşünürdülər.
Burada söhbət təkcə nəqliyyat arteriyasından və Naxçıvan eksklavının Azərbaycan Respublikasının əsas ərazisi ilə birləşməsindən getmir (bu, özü-özlüyündə mühümdür). Daha önəmlisi, bu marşrut boyunca neft və qaz kəmərləri çəkilə bilər. Bu isə Azərbaycan və Asiya ölkələrindən (ilk növbədə Qazaxıstan və Özbəkistandan) Avropaya neft və qaz nəqlinin marşrutunu şaxələndirməyə və qısaltmağa imkan verəcək. Xüsusilə nəzərə alsaq ki, Avropa İttifaqı yaxın illərdə rus qazından tam imtina barədə qərar qəbul edib, üstəlik, ərazisində Cənubi Avropa üçün karbohidrogen habı yaratmağa çalışan, hazırda siyasi baxımdan “toksik” Rusiya qazından asılı vəziyyətdə qalan Ərdoğan üçün də vacibdir.
Hazırda Azərbaycan hasil etdiyi qazın təxminən yarısını Avropaya nəql edir (2024-cü ildə 25,2 milyard kubmetr hasilatdan 12,9 milyard kubmetr). Bakı və Brüssel arasında qaz sahəsində strateji tərəfdaşlığa dair sənəd 2022-ci ildə imzalanıb. O zaman Avropa Komissiyasının rəhbəri Ursula fon der Leyen demişdi:
“Biz yalnız mövcud əməkdaşlığımızı möhkəmləndirməyə deyil, Cənub Qaz Dəhlizi vasitəsilə Aİ-yə sabit və etibarlı qaz tədarükünü təmin etməyə çalışmırıq. Bu gün prezidentlər tərəfindən imzalanmış yeni Energetika üzrə Strateji Tərəfdaşlıq Memorandumu 2027-ci ilə qədər Aİ-yə illik ən azı 20 milyard kubmetr qaz nəql olunması üçün Cənub Qaz Dəhlizinin gücünün ikiqat artırılması öhdəliyini də ehtiva edir. Bu, diversifikasiya məqsədlərinə nail olmağa və Avropanı Rusiya qazından asılılıqdan xilas etməyə kömək edəcək.”
NƏYƏ GÖRƏ PUTİN VƏ XAMENEİ ÇILĞINLAŞIB?
Məhz bu səbəblərə görə İran və Rusiya Bakıya qarşı qəzəblidir: onların regionu destabilizasiya etmək üçün istifadə etdikləri mühüm təsir rıçaqlarını itirirmələri az şübhə doğurur. İrandakı media resurslarını izləyən AIAGlobal son vaxtlar İran rəsmilərinin açıqlamalarından bəzi fikirləri toplayıb. Bir neçəsinə nəzər salaq:
İran İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusuna (SEPAH) bağlı Tasnim agentliyi yazır:
“Zəngəzur dəhlizi layihəsində ABŞ-ın birbaşa iştirakı Cənubi Qafqazdakı qüvvələr balansında dəyişiklik deməkdir. ABŞ-ın iştirakı, onların İsraillə yaxın əlaqələri, Azərbaycanla müdafiə əməkdaşlığına dair məhdudiyyətlərin aradan qaldırılması və İran sərhədlərinə yaxın müşahidə bazalarının yaradılması ehtimalı təhlükəsizlik risklərini artırır.”
Sözügedən məhdudiyyətlər İlham Əliyevin Vaşinqtona səfəri zamanı, Azadlığa Dəstək Aktına 907-ci düzəlişin dayandırılması ilə aradan qaldırılıb.
Rahborde Moaser saytı isə daha açıq şəkildə yazır:
“Son onillikdə Qafqaz ölkələri Rusiyanın icazəsi olmadan hətta su belə içə bilmirdilər, amma son illər, xüsusilə Azərbaycan, ABŞ və sionist rejim sayəsində meyvə şirəsi içir, dondurma yeyir… Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı qərarlar regionun geosiyasi və geoiqtisadi xəritəsini köklü şəkildə dəyişdi.”
HƏR BİR İŞTİRAKÇI ÜÇÜN SƏRFƏLİ
Vacib məqam ondan ibarətdir ki, Ermənistan da bu layihədən böyük qazanc əldə edəcək. Dəqiq hesablamalar hələ yoxdur, lakin Gürcüstanın əldə etdiyi gəlirlərə baxmaq kifayətdir. Əgər Zəngəzur dəhlizi vasitəsilə illik 10-20 milyard kubmetr tutumlu qaz kəməri və neft kəməri keçərsə, Ermənistanın tranzit gəlirləri bir neçə yüz milyon dollardan illik 1 milyard dollara qədər arta bilər.
Xatırladaq ki, Ermənistanın dövlət büdcəsi bu gün 8,6 milyard dollardır və bunu da büdcə kəsiri ilə birlikdə əldə edir. Tranzit gəlirlərinin bu ölçüdə artması Ermənistan xəzinəsinin gəlirlərini təxminən 15% artırar, üstəlik, belə artımdan imtina etməyə hansı ölkə razı olar və nəyə, artıq uduzulmuş müharibəyə görəmi?
Son illərdə İrəvanı heç də xüsusi qayğı ilə əhatə etməyən İran və Rusiyanın maraqlarını qorumaq üçün riskli addımlar atmağa dəyərmi?
Dünya Bankının hesablamalarına görə, 2027-ci ilə qədər Zəngəzur dəhlizi Avropa və Asiya arasındakı illik ticarət dövriyyəsini 50-100 milyard dollara çatdıra bilər. Mövcud marşrutlarla müqayisədə tranzit vaxtı 12-15 gün azalacaq.
Forbes müəllifi Günay Yıldız yazır ki, Oxford Economics yalnız logistikaya qənaətin illik 20–30 milyard dollar təşkil edəcəyini proqnozlaşdırır. Azərbaycan üçün İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzinin hesablamalarına görə, dəhliz ölkənin ümumi ixracını 700 milyon dollardan çox, qeyri-neft ÜDM isə 2% artıracaq. Mövcud Bakı–Tbilisi–Ceyhan və Bakı–Tbilisi–Ərzurum kəmərləri qalacaq, lakin diversifikasiya Moskvanın öz maraqları naminə Tbilisiyə təzyiq imkanlarını zəiflədəcək.
Qeyri-sabit və “qaz şantajına” əl atan tədarükçülərdən qurtulduqdan sonra.Avropanın 2030-cu ilə qədər əldə edəcəyi qazanc 20-30 milyard dollar olaraq qiymətləndirilir.
Nəticə:Zəngəzur dəhlizi yaşamaq və qurmaq istəyənlər üçün xeyirdir, öldürmək və dağıtmaq istəyənlər üçün yox. O nə qədər tez başa gəlsə, hamı üçün bir o qədər yaxşıdır.
Qeyd: Dəyərli oxucularımız analtik – məqalə ilə rus dilində aşağıda tanış ola bilərlər.
Маршрут Трампа для мира и развития
«Маршрут Трампа для мира и развития» — такое название Зангезурский коридор получил в Декларации о мире, подписанной между Азербайджаном и Арменией в Вашингтоне при содействии Трампа. И это даже более точное название, чем сугубо географическое: новая транспортная и энергетическая артерия выгодна обеим странам и способна укрепить стабильность всего региона.
Ильхам Алиев знает это давно, а Никола Пашиняна пришлось убеждать, потому что его положение сложнее. Дело не столько в противодействии радикальных националистов внутри страны или кланов, наживавшихся на «серой зоне Арцаха» – ANCA, главный лоббистский орган американских армян, также выступает с открыто про-российских и про-иранских позиций. К тому же близость к границе с ИРИ рождала страх постоянных диверсий – тогда как против энергетического проекта, одобренного Трампом и выполняемого не только местными, но и американскими подрядчиками, аятоллы открыто выступить побоятся.
Вопрос «Зангезурского коридора» поднимался еще до Карабахской войны и до развала Советского Союза. Существует версия, согласно которой одной из главных причин, по которой армянские националисты при поддержке России и Ирана начали эту войну против Азербайджана, была именно попытка сорвать данный проект, способный нанести ущерб экспансионистским интересам Москвы и Тегерана.
Ведь речь идет не о сугубо транспортной артерии, и не только о присоединении Нахчыванского эксклава к основной территории Азербайджанской республики (что значимо само по себе). Куда важнее, что тут могут быть проложены нефтепровод и газопровод. Что позволит диверсифицировать и сократить маршрут транспортировки нефти и газа из Азербайджана и стран Азии (в первую очередь Казахстана и Узбекистана) – в Европу. Это особо важно в свете недавно принятого ЕС решения о полном отказе от российского газа уже в ближайшие годы. Но важно и для Эрдогана, который стремится создать на своей территории углеводородный хаб для Южной Европы, но вынужден сегодня сотрудничать с Россией, чей газ в политическом смысле весьма токсичен.
В настоящее время Азербайджан транспортирует в Европу около половины добываемого газа (12.9 млн кубометров в 2024 году, при общей добыче 25.2 млн кубометров). Документ о стратегическом партнерстве в газовой сфере между Баку и Брюсселем был подписан в 2022 году. «Мы не только стремимся укрепить наше существующее партнерство, гарантирующее стабильные и надежные поставки газа в ЕС по Южному газовому коридору», – сказала тогда глава Еврокомиссии, главного исполнительного органа ЕС Урсула фон дер Ляйен. – Новый Меморандум о взаимопонимании по стратегическому партнерству в области энергетики, подписанный сегодня двумя президентами, включает обязательство удвоить пропускную способность Южного газового коридора для поставок в ЕС не менее 20 миллиардов кубометров газа в год к 2027 году. Это будет способствовать достижению целей диверсификации и поможет Европе избавиться от зависимости от российского газа».
НА ЧТО ЗЛЯТСЯ ПУТИН И ХАМЕНЕИ
Именно в этом стоит искать причины озлобленности ИРИ и РФ на Баку: они теряют рычаг дестабилизации всего региона. Сайт AIA Global, осуществляющий мониторинг иранских СМИ, собрал выдержку заявлений, сделанных в последнее время иранскими должностными лицами и опубликованных в местной прессе. Приведу лишь некоторые из них:
Иранское информационное агентство Tasnim, связанное с Корпусом стражей исламской революции (КСИР), пишет: «Прямое участие США в проекте Зангезурского коридора знаменует собой изменение баланса сил на Южном Кавказе. Присутствие США, их тесные связи с Израилем, снятие ограничений на оборонное сотрудничество с Азербайджаном и возможность создания баз наблюдения вблизи границ Ирана увеличивают риски безопасности». Указанные ограничения были сняты во время визита Ильхама Алиева в Вашингтон — имеется в виду снятие поправки №907 к Закону о поддержке свободы.
Информационно-аналитический сайт Rahborde Moaser пишет еще более откровеннол: «В последнее десятилетие страны Кавказского региона не могли даже воду пить без разрешения России, но в последние годы они, особенно Азербайджан, пьют сок и едят мороженое — из-за США и сионистского режима… Решения, связанные с Зангезурским коридором, радикально изменили геополитическую и геоэкономическую карту региона».
ВЫГОДНО ВСЕМ УЧАСТНИКАМ
Важно подчеркнуть, что и Армения получит огромную выгоду от проекта. Пока нет точных оценок, но мы можем ориентироваться на выгоды, получаемые Грузией. Если через Зангезурский коридор пойдет газопровод с объёмом прокачки в 10–20 млрд кубометров в год, а также нефтепровод, но доходы Армении от транзита могут составить от нескольких сотен миллионов долларов – до 1 миллиарда в год. Напомним, что государственный бюджет Армении сегодня – 8.6 млрд долларов, и это еще с учетом запланированного бюджетного дефицита. Транзит такого уровня увеличит доходы казны Армении почти на 15% – какая страна в мире может позволить себе отказаться от подобного прироста? И ради чего – войны, которая уже проиграна? Блага соседних Ирана и России, не шибко заботившихся о Ереване в последние годы?
Моделирование Всемирного банка предполагает, что к 2027 году Зангезурский коридор может обеспечить годовой объем торговли на 50–100 миллиардов долларов. Время транзита между Европой и Азией сократится на 12–15 дней, по сравнению с существующими маршрутами. Гюнай Йылдыз в Forbes пишет, что моделирование Oxford Economics прогнозирует ежегодную экономию на одной лишь логистике торговых цепочек в размере 20–30 миллиардов долларов США.
Для Азербайджана, по прогнозам Центра анализа и коммуникации экономических реформ, этот коридор может увеличит общий экспорт более чем на 700 миллионов долларов США, а не нефтяной ВВП страны – на 2%. Нефтяной и газовый маршруты Баку-Тбилиси-Джейхан и Баку-Тбилиси-Эрзерум сохранятся, но диверсификация ослабит желания Кремля давить на власти Грузии ради своих интересов. Выгода Европы к 2030 году оценивается в 20-30 млрд – после избавления от нестабильных поставщиков, прибегавших в прошлом к «газовому шантажу».
Резюмирая: Зангезурский коридор – благо для всех, кто хочет жить и строить, а не убивать и взрывать. Чем быстрее он будет построен, тем лучше для нас всех.
Emil Şleymoviç
İsrailin rusdilli “Detaly” nəşrinin baş redaktoru,
ERAmedia
