Genetika, yoxsa mühit? – Ayrı böyüdülən üçəmlərin eksperimenti

Amerikada maraqlı hadisə baş verib. Devid Kellman, Robert Şafran və Eddi Galland adlı üçəmlər doğulduqları gündən bəri ayrı düşüblər və bu ayrılıq təsadüfi olmayıb. Onlar Nyu-York şəhərində "Louise Wise" övladlığa götürmə mərkəzində dünyaya gəlsələr də, 6 aylıqlarında müxtəlif ailələrə verilib və illərlə bir-birlərindən xəbərsiz yaşayıblar.

Manset.az xarici mediaya istinadən xəbər verir ki, bu, tibbi-etik cəhətdən sonradan böyük rezonans doğuran gizli bir psixoloji eksperimentin tərkib hissəsi olub.

2 iyul 1961-ci ildə gənc bir ana dördəm dünyaya gətirib. Onlardan biri doğuş zamanı ölüb, digərləri – Devid, Robert və Eddi – Louise Wise Adoption Center tərəfindən fərqli ailələrə övladlığa verilib. Lakin uşaqlar təsadüfi seçilmiş ailələrə verilməyib. Onların yerləşdirilməsi məşhur psixiatr Peter Neubauer tərəfindən aparılan və insan davranışlarının genetik yoxsa tərbiyə nəticəsində formalaşdığını araşdıran məxfi təcrübənin bir hissəsi olub.

Psixoloq Neubauer bu məqsədlə üç fərqli sosial təbəqəyə mənsub ailə seçib: biri mavi yaxalı işçi ailəsi, digəri orta təbəqəyə aid ailə, üçüncüsü isə varlı bir ailə. Üçəmlər bu ailələrdə böyüyərkən, onlara daim psixoloji testlər və müşahidələr tətbiq olunub. Valideynlərə isə uşaqların bioloji qardaş olduqları barədə heç bir məlumat verilməyib.

1980-ci ildə Robert Şafran New Yorkun Sullivan Community College-ə daxil olduqda, orada onu tanımayan adamlar "Eddi" deyə səslənməyə başlayıblar. Bir müddət sonra məlum olub ki, o, əslində Eddi Galland adlı başqa bir tələbəyə çox bənzəyir. İkili tanış olduqda, eyni doğum tarixlərinə, görünüşlərinə və hətta xobbilərinə malik olduqlarını öyrəniblər. Birlikdə böyüməsələr də, hər ikisi gülür, eyni filmləri izləməyi sevir və eyni siqaret markasına üstünlük verirdilər.

Hekayələri mediada işıqlandıqdan sonra David Kellman adlı digər bir gənc bu xəbərləri oxuyaraq onların özünə necə bənzədiyini görür və tezliklə bu üç gəncin əslində üçəm olduğunu anlayır.

Peter Neubauerin rəhbərlik etdiyi təcrübə 1980-ci ildə dayandırılsa da, onun nəticələri ictimaiyyətə açıqlanmayıb. Təcrübənin bütün sənədləri 2065-ci ilə qədər möhürlənib. Neubauer, bu araşdırmanın ictimai qınaq doğuracağından ehtiyat etdiyi üçün, məlumatların gizli saxlanmasını tələb edib. O, 2008-ci ildə vəfat edib və bu günə qədər eksperimentin elmi və etik əsasları ciddi müzakirə mövzusudur.

Böyük marağa səbəb olan bu qovuşma hadisəsi ilk baxışdan sevindirici görünsə də, qardaşlar birlikdə keçirdikləri müddətdə bir çox psixoloji çətinliklərlə üzləşiblər. Onların arasında münasibətlər zamanla soyuyub. 1995-ci ildə Eddi Galland ağır depressiyaya düşərək intihar edib. Hazırda Robert Bruklində ailəsi ilə yaşayır, David isə Nyu-Cersidə sığorta şirkətində çalışır.

Bu gün üçəm qardaşlardan yalnız ikisi həyatdadır və onları birləşdirən təkcə bioloji əlaqə deyil – həm də bir çox cavabsız suallar və keçmişdə yaşadıqları məhrumiyyətlərdir. Onlar birlikdə böyüyə bilərdilər, lakin təcrübə naminə onlardan bu hüquq alınmışdı.

Eksperiment nəticəsində əldə edilən az sayda məlumata əsasən, uşaqlar bir çox ortaq xüsusiyyətlərə malik olsalar da, emosional reaksiya və şəxsiyyət baxımından fərqləniblər. Bu isə insan davranışlarının həm genetik, həm də mühit amilləri ilə formalaşdığını göstərsə də, bu cür eksperimentin etik tərəfi hələ də geniş tənqid olunur.