Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyevanın Müqəddəs Taxt-Taca rəsmi səfəri Azərbaycanın humanitar diplomatiya konsepsiyasını praktik layihələr, institusional tərəfdaşlıqlar və yüksək səviyyəli dialoqlar vasitəsilə dünyaya nümayiş etdirdi.
Səfərin mərkəzində Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi ilə Müqəddəs Kommodilla katakombalarının bərpasının açılışı dayanırdı. Bu mərasim təkcə arxeoloji-mədəni hadisə deyil, həm də uzun illərə söykənən etimadın və sistemli əməkdaşlığın rəmzidir. Vatikanın Müqəddəs Arxeologiya üzrə Pontifik Komissiyasının rəhbərliyi səviyyəsində ifadə olunan minnətdarlıq, eləcə də kardinal Canfranko Ravazinin “illərlə formalaşan səmimi dostluq” vurğusu bu münasibətlərin şəxsi etimad ölçüsünə qədər dərinləşdiyini göstərir.
Mehriban Əliyevanın Vatikan səfəri – Humanitar diplomatiya
Səfərin siyasi-mənəvi çəkisi Roma Papası XIV Leo, həmçinin Vatikanın dövlət katibi kardinal Pietro Parolin ilə görüşlərdə konkretləşdi. Bu platformalarda bir tərəfdən bərpa, elm və mədəni mübadilə layihələrinin davamı, digər tərəfdən Bakıda ikinci Katolik Kilsəsinin inşasının başlaması kimi məqamlar təsdiqləndi. Beləliklə, humanitar diplomatiya yalnız “gözə görünən” abidələrin bərpası ilə məhdudlaşmır, ictimai institutlar, dini icmalar və səhiyyə elmi kimi sahələri də əhatə edən çoxşaxəli əməkdaşlıq paketinə çevrilir.
Səfərdə xüsusi rəmzi hadisə Vatikan bağlarında nar ağacının əkilməsi – Azərbaycan narrativinin (həyat, bərəkət, ailə bütövlüyü) universal dəyərlərlə necə həmahəng olduğunu göstərdi. Bu jestlər humanitar diplomatiyanın yumşaq güc alətlərindən biridir: qısa müddətdə emosional əlaqə yaradır, uzunmüddətli perspektivdə isə siyasi dialoqu asanlaşdıran mədəni mühit formalaşdırır.
Azərbaycanın Müqəddəs Taxt-Tacdakı səfirliyinin inzibati ofisinin Via Conciliazionedə açılması humanitar diplomatiyanın institusionallaşma mərhələsinə keçdiyini göstərir. Artıq bu əlaqələr daimi diplomatik infrastrukturla dəstəklənəcək, praktiki layihələrin koordinasiyası sürətlənəcək, informasiya mübadiləsi və kommunikasiyanın ritmi yüksələcək. Ümumilikdə Mehriban Əliyevanın səfəri humanitar diplomatiyanın üç sütununu – mədəni irsin qorunması, dinlərarası etimad və insan mərkəzli əməkdaşlığını bir çərçivədə birləşdirərək, Azərbaycanın qlobal reputasiyasını gücləndirdi və yeni layihələr üçün sabit platforma yaratdı.
Azərbaycanın dinlərarası və mədəniyyətlərarası dialoqa töhfəsi
Azərbaycanın dinlərarası dialoq sahəsində “nümunəvi ölkə” kimi təqdim olunması təsadüfi deyil. Bu, uzunmüddətli institusional siyasətin və konkret layihələrin sintezindən doğur. Səfər çərçivəsində bunu üç xətt üzrə müşahidə edirik. Birincisi, etimad inşası: Mehriban Əliyevanın XIV Leo, kardinal Pietro Parolin, kardinal Ceyms Harvi və digər ruhanilərlə nümayiş etdirdiyi ardıcıl dialoq təcrübəsi şəxsi əlaqələri institusional əməkdaşlığa çevirir. Bu, incə, lakin davamlı nəticələr doğuran “yuxarıdan-aşağıya” etimad mexanizmidir.
İkincisi, dəyərlərin əməli təcəssümü: katakombalar və bazilikalarda aparılan bərpa işləri, Bakıda ikinci Katolik Kilsəsinin inşasına siyasi dəstək, eləcə də Azərbaycandakı katolik icması ilə dövlət münasibətlərinin nümunəvi səviyyədə qiymətləndirilməsi dialoqu söz yox, fəaliyyət müstəvisinə çıxarır. Burada vacib olan müxtəlif konfessiyalara bərabər məsafə, abidələrin mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, mədəni-dini irsin qorunması və icmaların ehtiyaclarının real layihələrlə qarşılanmasıdır.
Üçüncüsü, dialoqun sosial elm ölçüsü: “Bambino Gesu” pediatrik xəstəxanası ilə imzalanmış Anlaşma Memorandumu dinlərarası dialoqu sağlamlıq, elm və təhsil platformalarına bağlayır. Nadir xəstəliklərin tədqiqi, molekulyar-genetika laboratoriyalarında təlim, klinik diaqnostika imkanlarının genişlənməsi – bütün bunlar humanizmi konfessional sərhədlərdən çıxarıb cəmiyyətlərarası həmrəyliyə çevirir.
Bu modellə Azərbaycan “dəyərlər ixracı” etmir, əksinə, ortaq dəyərləri – insan ləyaqəti, mədəni irs, birgə rifah – texnoloji, hüquqi və təşkilati formatlarda gerçəkləşdirir. Vatikan tərəfinin təqdir və minnətdarlıq bəyanatları da məhz bu praqmatik, nəticəyönümlü yanaşmaya verilən qiymətdir. Nəticə etibarilə, Azərbaycan dialoqu təbliğ edən deyil, onu inşa edən aktor kimi tanınır: tarixi abidələri qoruyur, icmaların real ehtiyaclarına cavab verir, humanitar gündəliyi siyasi, mədəni və elmi xətlərlə paralel aparır. Bu, regionda sabitlik üçün də, qlobal miqyasda mədəniyyətlərarası anlaşma üçün də dayanıqlı modeldir.
Dünya mədəniyyətinə olan hörmət
Səfərin mədəni irs kontekstində ən önəmli dərsi odur ki, Azərbaycan bərpanı yalnız kosmetik-restavrasiya aktı kimi yox, elmi-texnoloji, etik və təşkilati standartların cəmi kimi görür. Kommodilla, Marçelino və Pietro, Sebastian katakombaları, eləcə də Müqəddəs Pyotr və Müqəddəs Pavel bazilikalarında görülən işlərdə nanotexnologiyaların və lazer metodlarının tətbiqi göstərir: məqsəd abidənin “vizual bərpası” deyil, onun maddi strukturu və mənəvi narrativini gələcək nəsillərə təhlükəsiz ötürməkdir. Yeraltı mühitlə uyğun material seçimi, statika risklərinin aradan qaldırılması, ziyarətçi təhlükəsizliyi kimi tələblər mühafizənin müasir standartları ilə tam səsləşir.
Burada iki strateji təsir görünür. Birincisi, bilik transferi: Azərbaycan tərəfdaşlıqları vasitəsilə öz mütəxəssislərini qabaqcıl metodologiyalarla tanış edir, gələcək layihələr üçün lokal kadr potensialını gücləndirir. İkincisi, reputasiya kapitalı: UNESCO statuslu mədəni məkanlarda uğurlu bərpa işləri Azərbaycanın etibarlı tərəfdaş brendini möhkəmləndirir, ölkəmizi mədəni irs diplomatiyasının fəal oyunçusuna çevirir.
Vatikan rəsmilərinin səyləri sivilizasiyalararası əlaqələrin möhkəmləndirilməsi nümunəsi adlandırması təsadüfi deyil: mədəni abidələr üzərində iş, cəmiyyətlərarası dialoqun ən emosional əsasını – ortaq xatirə məkanlarını qoruyur. Bu məkanlar ideoloji qarşıdurmanı yumşaldır, “biz” və “onlar” ayrımını zəiflədir, ortaq humanitar dil yaradır.
Azərbaycanın yanaşması həm də etikdir: abidənin dini mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, onu bəşəri irs kimi dəyərləndirmək. Bu, daxili və xarici auditoriyalara aydın mesajdır: mədəni irs siyasətinin əsasında inklüzivlik və universal hörmət dayanır. Beləliklə, dünya mədəniyyətinə olan hörmət kağız üzərində bəyanat yox, standartlaşdırılmış texniki proseslər, şəffaf tərəfdaşlıqlar və ictimai faydaya yönələn nəticələrlə təsdiqlənir. Səfərin gedişində səslənən təşəkkürlər və yeni layihələrə açıq qapılar da məhz bu peşəkar, məsuliyyətli yanaşmanın təbii nəticəsidir.
Azərbaycan xalqının zəngin tolerantlıq irsinin təcəssümü və bu səfərin əhəmiyyəti
Azərbaycanın tolerantlıq ənənəsi tarixi təcrübədən doğur: müxtəlif din və mədəniyyətlərin əsrlər boyu birgə yaşayışı təkcə coğrafi zərurət deyil, ictimai normalara çevrilmiş dəyər sistemidir. Bu irs bu gün dövlət siyasətinin əsas dayaqlarından biri kimi beynəlxalq platformalarda təqdim olunur. Mehriban Əliyevanın Vatikan səfəri həmin irsi həm rəmzi, həm də praktiki müstəvidə görünən etdi.
Rəmzi müstəvi Vatikan bağlarında əkilən nar ağacıdır: o, yerli mədəni simvolların universal humanitar dəyərlərlə sintezini göstərir. Praktiki müstəvi isə bərpa, icma münasibətləri və sosial elm layihələridir: ikinci Katolik Kilsəsinin Bakıda inşası barədə siyasi qərar, katolik icması ilə nümunəvi münasibətlər, “Bambino Gesu” xəstəxanası ilə elm-səhiyyə əməkdaşlığı və səfirliyin ofisinin açılması tolerantlığın gündəlik idarəçilik mexanizmlərinə necə çevrildiyini göstərir.
Bu səfərin əhəmiyyəti üç istiqamətdə toplanır. Birincisi, daxili legitimlik: Azərbaycan cəmiyyətinin çoxmədəniyyətli identiteti beynəlxalq təsdiq qazanır, bu da tolerantlıq siyasətinin dayanıqlığını artırır. İkincisi, regional sabitlik: dinlərarası-hüquqi çərçivələrdə əməkdaşlıq, sülh və etimad mühitinə töhfə verir, yumşaq güc vasitəsilə qarşılıqlı asılılıq yaradır. Üçüncüsü, qlobal imic: Azərbaycan humanitar diplomatiyanın “proses” deyil, “nəticə” yönlü modelini təqdim edir; abidələr bərpa olunur, icmaların ehtiyacları ödənilir, bilik və texnologiya paylaşılır.
Beləliklə, səfər Azərbaycanın tolerantlıq irsini təkcə xatırlatmır, onu müasir idarəetmənin, diplomatiyanın və sosial siyasətin canlı elementinə çevirir. Bu, beynəlxalq arenada etibarlı tərəfdaş statusunu gücləndirir, gələcək mədəni, elmi və sosial layihələr üçün geniş imkanlar açır və Azərbaycanın sivilizasiyalararası körpü rolunu daha da möhkəmləndirir.(APA)
