Zəngli saatı səhər 06:30-a qursanız da, hələ səs çıxmamış 06:28-də öz-özünə oyanırsınızsa, bu hal sizə tanış gələ bilər. Məlum olur ki, bu, təsadüf deyil. Alimlərin fikrincə, heç bir xarici təsir olmadan vaxtı hiss etməyimizin səbəbi beynimizdə yerləşən və qüsursuz işləyən "bioloji saat”dır.
Manset.az Qaynarinfo-ya istinadən xəbər verir ki, Avstraliyada yerləşən Sunshine Coast Universitetinin psixologiya və yuxu sağlamlığı üzrə mütəxəssisləri Yakut Fatma, Alexandra Metse və Danielle Wilson "The Conversation” nəşrində dərc olunan birgə məqalədə bu unikallığı elmi baxımdan izah ediblər.
Beyindəki "ana saat” necə işləyir?
Mütəxəssislərin sözlərinə görə, zəngli saatdan bir neçə dəqiqə əvvəl öz-özünə oyanma hissinin arxasında beynin dərinliyində yerləşən və "suprakiazmatik nüvə” adlanan kiçik neyron qrupu dayanır. Bu sahə bədənin "ana saatı” hesab olunur.
Suprakiazmatik nüvə 24 saatlıq dövr — sirkadiyen ritm əsasında yuxu, bədən temperaturu, aclıq və həzm kimi əsas funksiyaları tənzimləyir. İnsan müntəzəm həyat və yuxu rejiminə malik olduqda, bu bioloji mexanizm zamanla oyanma saatını "öyrənir” və əvvəlcədən buna hazırlaşır.
Yuxudan oyanmadan əvvəl bədəndə nə baş verir?
Alimlər bildirir ki, insan hələ yuxuda olarkən, oyanma vaxtı yaxınlaşdıqca bədəndə aktiv hazırlıq prosesi başlayır. Bu proses "kortizol oyanma reaksiyası” adlanır.
Bu mərhələdə bədən temperaturu tədricən yüksəlir, yuxu hormonu olan melatoninin səviyyəsi azalır, oyanıqlığı və enerjini təmin edən kortizol hormonu isə ən yüksək həddə çatır.
Nəticədə zəngli saat çalanda və ya ondan bir qədər əvvəl bədən artıq kimyəvi baxımdan oyanmağa hazır vəziyyətə gəlmiş olur.
Bu, sağlamlıq göstəricisidirmi?
"The Conversation”da qeyd olunur ki, əgər insan zəngli saatdan bir neçə dəqiqə əvvəl gümrah və enerjili şəkildə oyanırsa, bu, sirkadiyen ritmin düzgün işlədiyini göstərir və sağlamlıq baxımından müsbət əlamət sayılır.
Lakin zəngdən əvvəl oyansanız da özünüzü yorğun, halsız və ya narahat hiss edirsinizsə, bu, keyfiyyətsiz yuxu, stress və ya kortizol hormonunun vaxtsız yüksəlməsi ilə əlaqəli ola bilər.
Zəngli saat olmadan oyanmaq mümkündürmü?
Mütəxəssislər bildirir ki, müasir həyat tərzində zəngsiz oyanmaq çətin olsa da, bədən saatını tədricən uyğunlaşdırmaq mümkündür. Bunun üçün aşağıdakı tövsiyələr verilir:
Davamlı rejim: Həftəsonları da daxil olmaqla hər gün eyni saatda yatıb durmaq;
İşıq balansı: Səhərlər təbii gün işığına çıxmaq, gecələr isə qaranlıq mühitdə yatmaq;
Rəqəmsal fasilə: Yatmazdan əvvəl telefon və digər ekranlardan uzaq durmaq;
Sağlam qidalanma: Kofein, alkoqol və ağır yeməklərdən imtina etməklə yuxu keyfiyyətini artırmaq.
Alimlərin qənaətinə görə, düzgün həyat tərzi ilə bioloji saatı "təlim etdirmək” və daha rahat oyanmaq mümkündür.
